Soğan Hastalıklarıyla Mücadele

Dünya üzerinde çok geniş bir alanda yapılan soğan yetiştiriciliği, hem iç pazar hem de ihracat açısından önemlidir. Taze ya da kuru, yazlık ya da kışlık olarak yetiştirilen ve pek çok türe ayrılan soğanın doğru tekniklerle ekilmesi gerekir. Verimli bir hasat için hastalıklara ve zararlılara karşı önlem alınması kritik önem taşır.

Nergisgiller (amaryllidaceae) familyası içinde bulunan soğan bitkisi; kök, gövde, çiçek, tohum, yaprak ve baş bölümlerinden oluşur. Bitkinin uzun, etli ve beyaz kökleri tek tek çıksa da bazen yaşlı soğanlarda kök saçaklanabilir. 20-25 cm derinlikte büyüyen kök, %70 oranında toprağın altında kalır. Büyüklüğü değişebilen yassı gövdesinin üzerinde bir ya da daha fazla sürgün bulunabilir. 20 cm’den 50-60 cm’ye kadar uzayabilen yapraklar ise dik şekilde durur. Gelişme evresi tamamlandıktan sonra yapraklar daha etli olur. Yaklaşık 2-3 yıl içinde açan, 8-10 cm çapındaki çiçeklerin içinde ise tohumlar bulunur. Bu siyah tohumlar çimlenme yetilerini birkaç yıl boyunca muhafaza eder.

Kara iklimi bitkisi olan soğan; gündüzleri sıcak ve kurak, geceleri ise serin bölgelerde yetişir. Bitkinin ilkbaharda ise bol yağışa ihtiyacı vardır. Sıcaklık, gün uzunluğu ve güneşlenme süresi de soğan yetiştiriciliğinde önem taşır. Çimlenmenin ardından hava sıcaklığının -8°C’nin altına düşmesi durumunda bitki donar. Düşük sıcaklıklarda soğanın yaprakları sararır ve gelişimi durur.

Büyüme döneminde yağmura ve 18°C -20°C sıcaklığa ihtiyaç duyan bitkinin baş gelişimi içinse sıcaklığın 23°C -26°C olması gerekir. Gelişimin son döneminde iklimin kurak olması önemlidir. Bu anlamda en verimli üretim, denizden kara iklimine geçişin görüldüğü bölgelerde gerçekleşir.

Soğanın sağlıklı yetişmesi için toprak özellikleri de önem taşır. Toprağın;

• Derin,
• Humus yönünden zengin,
• Killi-kumlu,
• Asit karakterli,
• 6.5-7.5 aralığında bir pH değerine sahip olması idealdir.

Soğan, dört farklı şekilde yetiştirilebilir:

• Tohum ekimi,
• Arpacık dikimi,
• Fide ile üretim,
• Tepe soğanı ile üretim.

Geniş alanlara uygulanabildiği, makineli tarıma uygun olduğu ve maliyeti düşürdüğü için en çok tercih edilen yöntemlerin başında tohum ekimi gelir. Toprağa doğrudan soğan tohumu ekilerek gerçekleştirilen bu yöntemde toprağın çok iyi işlenmesi gerekir. Tohumlar, sonbaharda 2-3 ton yanmış gübre atıldıktan sonra 15-20 cm derinliğinde sürülen toprağa ekilir. Ekilen tohumların arasında ise 20-30 cm bulunmalıdır. Ekimin ardından soğan hastalıklarını ve yabancı otları önlemek amacıyla ilaç kullanılabilir. Çimlenme ise iklim koşullarına bağlı olarak 3-4 hafta içinde görülür.

Arpacık dikiminde, elde edilen küçük arpacık soğanlar tekrar toprağa ekilir. Daha çok dar tarım alanlarında tercih edilen arpacık dikiminden 2-3 ay önce toprağa gübre atılır. Arpacıklar; tek olarak, çift sıra halinde ya da çok sıralı şekilde dikilebilir. Dikim geniş tahtalar üzerinde yapılır. Ucu toprağın yüzeyinde kalması gereken arpacıkların dikimi yalnızca elle yapılabilir.

Fide ile üretim yöntemi ise yalnızca yazlık soğan için kullanılır. Toprağa 15-20 cm derinlikte ve yaklaşık 30 cm aralıklarla karıklar açılır. Fideler, kökleri 23-25 cm toprak altında kalacak şekilde karıkların yanlarına dikilir. Bu yöntemle hızla söküme hazır hale gelen bitkileri büyüme evresinde birkaç kez sulamak yeterlidir.

Soğan zararlıları ve hastalıklarını önlemek için bitkinin bakımı düzenli ve doğru şekilde yapılmalıdır. Gübreleme, çapalama ve sulama işlemleri bakım rutini içinde değerlendirilir.

Organik gübreye karşı direnç gösteremeyen soğanların sağlıklı yetişmesi için ahır ya da çiftlik gübresi kullanılabilir. Ancak çiftlik gübresinin ekimden önce uygulanması gerekir. Ekimden sonra verilen gübre, çeşitli mikroorganizmaların meydana gelmesine ve bitkinin zarar görmesine neden olabilir. Azot oranına dikkat ederek bitkiye fosfor, azot ve potasyum yönünden zengin gübre verilmelidir.

Soğan yüzeysel köklü bir bitki olduğu için, özellikle nem oranı yüksek topraklarda çok fazla sulama yapmaya gerek yoktur. Bitkinin yetiştirildiği bölgede ortalama 450-500 mm yağış varsa bitki sulama olmadan da yetişebilir. İklim koşulları ve toprak yapısına göre sulama sıklığı değişebilir. Tam olgunluk evresine kadar haftada bir kez sulama yapmak yeterli olur.

Sağlıklı yetişmeye engel olan soğan bitkisi hastalıkları, zararlıları ve yabancı otlar, hasattan alınan verimi düşürür. Ancak bu hastalıklarla kültürel ve kimyasal yollarla mücadele etmek mümkündür.

Yaprakların orta ve dip bölümlerinde çukurlara neden olan soğan mildiyösü hastalığı, etkilediği bölgeleri zaman için menekşe rengine döndürür. Yaprağın kurumasına neden olan bu lekeler küfle kaplıdır. Soğan başında ise kalınlaşma ve süngerleşme meydana gelir. Bu hastalığa yakalanan bitkilerin yumruları uzun süre muhafaza edilirse çürüme görülebilir.

Oluşan küf, yumruların hastalıklı yapraklarında kışlar. İlkbaharda ise rüzgar gibi hava olaylarına bağlı olarak geniş bir alana yayılabilir. Bulaşma, yaklaşık %70-%80 oranında nemde ve 16°C’de gerçekleşir.

Hastalığı önlemek amacıyla kültürel ve kimyasal yöntemlerden yararlanılır. Kültürel yöntemler arasında şunlar bulunur:

• Ekim için dayanıklı tohumlar ve aşırı su tutmayan toprak seçilmelidir.
• Kapalı olan ve çiğ düşen alanlarda ekim yapılmamalıdır.
• Sulamada yağmurlama yöntemi tercih edilmemelidir.
• Hasadın ardından tüm hastalıklı artıklar toplanmalı ve yok edilmelidir.

Kimyasal önlemler ise hastalığın ilk belirtiler görüldüğü an uygulanmalıdır. Moltovin* ilacı, bu şartlar sağlandığında, 350 ml/da dozda kullanılır. Hastalığın seyri ve iklim şartlarına göre kullanımına devam edilebilir. İlacın son kullanımından hasada kadar 14 gün olması geçmiş olması gerekir. Soğan mildiyösü ilacı doğru kullanıldığı takdirde hastalığın önlenmesine yardımcı olabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Taze ve kuru soğan hasadı farklı zamanlarda yapılır. Taze soğan hasat zamanı, bitki 1-2 cm çapına ulaştığında gerçekleştirilir. Soğan sökülür, üstteki yapraklar temizlenir ve kök yıkanır. Hasadın ardından sulama bırakılır.

Kuru soğanın toplanması ise hasattan 1-1,5 ay sonra gerçekleşir. Yapraklar kuruduktan ve baş kısımlar tamamen olgunlaştıktan sonra hasat başlar. Hasat edilen bitkiler, doğrudan güneş ışığı almayacak şekilde 10-15 gün tarlada kurutulur.

Soğan uygun koşullarda 8-9 ay muhafaza edilebilir. Saklama yöntemlerinin şartları karşılamaması durumunda ise soğan filizlenebilir ve baş koflaşabilir. Bitki; lofalar halinde, basit depolarda ya da atmosfer kontrollü depolarda muhafaza edilebilir. Ayrıca yaz soğanları hevenk halinde asılarak da saklanabilir.

Faydalanılan Kaynaklar:

-          Milli Eğitim Bakanlığı

-          Adana İl Tarım ve Orman Müdürlüğü